Аьрасат ягу Аьрасатнал Федерация (оьрус Россия, Российская Федерация) — Европанал баргъбуккавал ва Азиянал ухссавнил чулух дирхьусса хӀукуматри. Аьрасатнал аьрщи дур 17 125 191 км²; хӀукуматрал агьали 146 171 015 инсан (2021 шин)[1]. Аьрщарал хъуннашиврийн бувну дунияллий 1 кӀану бугьлей бур, 6 мур кӀану ВВПлул ППСрал (Паритет покупательской способности) объемрайн бувну, ва урчӀилчинмур кӀану — агьалинал чӀявушиврийн бувну.

Аьрасат

Хъун шагьру — Москав. Щалла хӀукуматрайсса агьаммур маз — оьрус мазри. Мукунма цаппара билаятирдал цалва ниттил мазругу буссар. Арцул единица — аьрасатнал къуруш.

Аьрасатнал дур 18 дазу (16 аьрщарайх ва 2 хьхьирийхсса). Аьрасатнал Федерациялувун багьлей бур 85 субъек: 46 билаят, 22 республика, 9 улча, 3 хъунисса шагьру, 4 автономный округ ва 1 автономный билаят.

Аьрасат хъанейссар дунияллий яла дяркъумур хӀукумат: 65 % мунил аьрщарал даркьуну дур абадлийсса лухччинул микӀлачӀрулул, Аьрасат наву шинал мутталий дянивсса даража хӀисав бувну яла лагьмур температура −5,5 °С.

Аьрасат му хъанахъиссар чӀявусса миллатру цачӀун бувсса хӀукумат. 75 % агьалийнал цийва православныйталлу учей, мукунма ялапар хъаней бур мусульман, буддистал, жугьутӀ ва цеймигу динналул инсантал ва атеисттал.

Аьрасат — хъуннасса ядерный держава хъанейссар; дунияллий яла гужми космический державардавасса ца. Аьрасат хъаней дур ООН-налул Мюхчансса Советрал бутӀа, вето хӀукмулущалсса; дунияллийсса уттизаманнул яла гужми хӀукуматирттавасса цану. 1991-ку шинал ахирданий СССР бутӀрайх дарчӀуну мукьах, Аьрасатнал Федерация дунияллул сообществалул СССР-данул приемникну кьамул дурссар.

Тарих дакьин дан

Ххюйлчинмур векрай ухссавнил чулуха Польшанава баргъбуккавал чулуха Прибалтикалия цӀанасса аьрасатнал дазуйн ххявххуну бур славян агьлу Кривичтурал племяртту. Славян ливккун бур ухссавнил чулух Ильмен тӀисса бярничӀа, ва баргъбуккавал чулух — Волга-Окский тӀисса нех кӀидухълайсса кӀанайн бияннин. Мунин бувну VI—VIII векрайн бияннин сакин хьуну дур чӀяруми, агьанми племярду баргьбуккавал славяннал, минная чивчуну бур «ЧӀумуйсса шиннардил бусалардай».

862 шинал славяннал финно-угордал племярдал цала пяччагьлугърай бивтун ур варягтал Рюрик бакӀчийну Ладогалий, Новгород ва цаймигу шагьрурдайи. 882 шинал Рюриклухлу ивтссар князь Олег цала аьрщарацӀун цачӀун дурну дур кьиблалул чулухалу, баргъбуккавал славяннал. Бувну бур Киев цала столицану. Мунин бувну хьуну дур хьхьичӀа аьруснал пяччагьлугъ (мукунна мунин цӀа диркӀун дур Киевнал Русь тӀисса).

БувчӀин баву дакьин дан

  1. Население России: численность, динамика, статистика. statdata.ru (11 майданий 2021). Дата обращения: 23 декабрданий 2021.

Ссылкарду дакьин дан


  Ва макьала кьурхь дури, хӏадур хьун дурасса.
Кумаг бува Лакрал Википедиялун, тӏайла дува ва щаллу дува макьала.